THE HAFOD, CREDENHILL, SWYDD HENFFORDD

(Fersiwn Saesneg ar ôl y testun Cymraeg - English translation follows the Welsh text)

.....

Diddorol yw edrych ar enwau Cymraeg yn Lloegr (problem enfawr yw enwau Saesneg ar lefydd yng Nghymru, wrth gwrs, ond rhan o broses hir-dymor o drefedigaethu i bob pwrpas yw hyn, boed yn wybodol neu’n anwybodol. Nid yw i’w gymharu ag ambell enw Cymraeg diweddar yn Lloegr!)

.....

Y mae tirwedd dwyrain Swydd Henffordd yn frith o enwau Cymraeg. Weithiau, yn eithriadol, ceir enw Cymraeg tu faes i’r ardal Gymraeg hon. Ond enwau diweddar yw’r rhain.

.....

Hafod yw un o’r enwau hyn. Enw ar dŷ ger pentref Credenhill yw / oedd, ar yr heol i Stretton Sugwas a Henfford, bedair milltir o’r ddinas honno yn ôl marciwr milltiroedd haearn bwrw gerllaw.

....

Fe’i gwelir ar Fap yr Arolwg Ordnans 1887 wedi ei sillafu â “v”: Havod.

.....

Ond enw sydd ar flin diflannu oddi ar gof trigolion y cylch erbyn hyn, mae’n debyg, am i’r tŷ gael ei ddymchwel yn lled ddiweddar.

....

(Ni wn sut y mae pobl y cylch yn ynganu’r enw “Hafod” - fel yr enw Saesneg “Hayford / Heyford” efallai?)

.....

Mae’n bosibl i’r tŷ hwn yn Credenhill gael ei enwi ar ôl Hafod Tan-y-graig, ger Beddgelert. Bu’n n eiddo i John Pryce Hamer y mae sôn amdano y blog Saesneg hwn:

https://sublimewales.wordpress.com/tourists-by.../hamer-j-p/

.....

O’r hyn a welais, wedi ei eni yn Lerpwl yr oedd, ond yn sicr o deulu fu’n hanu o Gymru - y cyfenwau ganddo yn awgrymu rhyw gysylltiad â’r Canolbarth, yn benodol â Sir Drefaldwyn.

.....

Ganed John Pryce Hamer ar 31 Rhagfyr 1815, yn fab i Henry Hamer a Martha Anne gynt Pryce o Bootle, Lerpwl.

.....

Pan oedd yn byw yn Lerpwl bu'n gweithio fel brocer stoc a chyfranddaliadau, deliwr a masnachwr. Fe’i dyfarnwyd yn fethdalwr yn 1840.

.....

Yno symudodd i ogledd Cymru a bu’n byw mewn amryw o lefydd megis:

1/ Ynys Môn

2/ Caernarfon (bu ganddo yno swyddfa o’r enw Swyddfa’r Wyddfa (“Snowdon Office “) neu Asiantaeth Wibdeithiau a Thai’r Wyddfa (“Snowdon Excursion and House Agency”) yn Rhes Segontiwm (“Segontium Terrace”) o ryw 1856 i 1859).

.....

Cyhoeddodd yn 1857 ei “deithlyfr defnyddiol â gwybodaeth am agerlongau, rheilffyrdd a heolydd ar gyfer ymwelwyr i’r Wyddfa a’r cylch” (“Hamer's Practical Steamboat, Railway, and Road Guide, to Snowdon and Around. Hamer, J. P. Caernarvon. 1857”)

Wedyn bu’n byw mewn tŷ o’r enw

3/ Hafod Tan y Graig ger Beddgelert, ym mhen gorllewinol Llyn Gwynant. Yn

1865, rhoddwyd ei gartref a'r holl gynnwys ar werth.

....

Gwyddir ei fod yn byw yn Havod, Credenhill, Henffordd erbyn 1873 am fod sôn am drawsgludiad eiddo ganddo yn Heol Uxbridge, Ealing, Llundain yn 1873: (London Metropolitan Archives: John Pryce Hamer of Havod Credenhill, Hereford, gent.)

Yr oedd wedi marw erbyn 1896.

.....

Ar fap yr Arolwg Ordnans 1877 “Havod” fu’r enw; rywbryd Cymreigiwyd y sillafiad, ac hyd ei ddymchwel “The Hafod” fu’r enw ar arwydd y glwyd ac ar fapiau Adran Cynllunio Cyngor Swydd Henffordd.

....

Yn ôl Cofnodion Cyfarfod Cyffredin Cyngor Plwyf Credenhill yn 2011 cwynodd cynghorydd am dwll mawr yn yr heol: “he also complained about a large pothole by the “Hafod.” “

....

Cyn ei ddymchwel bu’n Ganolfan “Blas ar Antur” (y "Taste for Adventure Centre" oedd. Wedyn fe’i prynwyd gan y Weinyddiaeth Amddiffyn (2016?) a’i ddymchwel yn fuan wedyn.

.....

(Yn od o beth, erys enw Cymraeg arall ar dŷ cyfagos – un o’r enw “Vron House”).

....

Y mae yn ninas Henffordd heol o’r enw “Hafod Road”, ond nid at yr “Hafod” hon y mae’n cyfeirio.

 

THE HAVOD, CREDENHILL, SYDD HENFORD

.....

It is interesting to look at Welsh names in England (the use of English names is a huge problem for places in Wales, of course, but this is part of a long-term process of colonization to all intents and purposes, whether consciously or unconsciously. It is not to be compared to the use of some recent Welsh names in England!)

.....

The landscape of east Herefordshire is full of Welsh names. Sometimes, exceptionally, there is a Welsh name outside the area of this Welsh-speaking area. But these are recent names.

.....

Hafod is one of these names. It is / was the name of a house near the village of Credenhill on the road to Stretton Sugwas and Hereford, four miles from that city according to a nearby cast iron mile marker.

....

It can be seen on the 1887 Ordnance Survey Map spelled with a "v": Havod.

.....

But it is a name that is most likely now on the point of disappearing from the memory of the residents of the area because the house was demolished quite recently.

....

(I don't know how the people of the area pronounce the name "Hafod" - like the English name "Hayford / Heyford" perhaps?)

.....

It is possible that this house in Credenhill was named after Hafod Tan-y-graig, near Beddgelert. It was owned by John Pryce Hamer who is mentioned in this English blog:

https://sublimewales.wordpress.com/tourists-by.../hamer-j-p/

.....

From what I saw, he was born in Liverpool, but he certainly came from a family from Wales - his surnames suggest some connection with Mid-Wales, specifically Montgomeryshire.

.....

John Pryce Hamer was born on 31 December 1815, the son of Henry Hamer and Martha Anne nee Pryce of Bootle, Liverpool.

.....

When living in Liverpool he worked as a stock and share broker, dealer and trader. He was declared bankrupt in 1840.

.....

There he moved to north Wales and lived in various places such as:

1/ Ynys Môn / Anglesey

2/ Caernarfon (he had an office there called the Snowdon Office or Snowdon Excursion and House Agencyin Rhes Segontiwm ("Segontium Terrace") from about 1856 to 1859).

.....

In 1857 he published his “Hamer's Practical Steamboat, Railway, and Road Guide, to Snowdon and Around”. (Hamer, J. P. Caernarvon. 1857)

He then lived in a house called

3/ Hafod Tan y Graig near Beddgelert, at the western end of Llyn Gwynant. In 1865, his home and all itscontents were put up for sale.

....

It is known that he was living in Havod, Credenhill, Hereford by 1873 because there is tmention of a property conveyance by him in Uxbridge Road, Ealing, London in 1873: (London Metropolitan Archives: John Pryce Hamer of Havod Credenhill, Hereford, gent.)

By 1896 he had died.

.....

On the 1877 Ordnance Survey map “Havod” was the name; at some point the spelling was Cymricsed, and until its demolition "The Hafod" was the name on the sign on the gate and on Herefordshire Council's Planning Department maps.

....

According to the Minutes of the General Meeting of Credenhill Parish Council in 2011 a councilor complained about a large hole in the road: "he also complained about a large pothole by the "Hafod." “

....

Before it was demolished it was a "Taste for Adventure Centre". It was then bought by the Ministry of Defense (2016?) and demolished shortly afterwards.

.....

(Oddly enough, another Welsh name remains for a nearby house - one called "Vron House").

....

There is a road in the city of Hereford called "Hafod Road", but it does not refer to this "Hafod".

YR IAITH GATALANEG AR DRAI

(Fersiwn Saesneg ar ôl y testun Cymraeg - English translation follows the Welsh text)

Tudalen blaen papur newydd “El Punt – Avui”, un o bapurau Catalonia yn iaith y wlad, y bore ’ma (31 Ionawr 2024):

.....

Emergència pel català. L'ús social del català baixa i se situa en el 36,1%, un descens que és molt més acusat entre els joves. Els experts aposten per una major conscienciació lingüística i perquè no es canvïi automaticament al castellà.

…..

Argyfwng ar yr iaith Gatalaneg. Mae defnydd cymdeithasol o’r Gatalaneg yn gostwng i 36.1% [o’r boblogaeth], gostyngiad sy'n llawer mwy difrifol ymhlith y bobl ifanc. Mae arbenigwyr wedi ymrwymo i gynyddu ‘ymwybyddiaeth ieithyddol’ [hynny yw, pwysleisio mor bwysig yw siarad Catalaneg] ac i annog i bobl beidio â newid i siarad Castileg (‘Sbaeneg’) yn ddiangen.

….

Ar ôl byw yma am flynyddoedd maith, gallaf gynnig pedwar reswm dros y sefyllfa dorcalonus hon:

1/ Agwedd Gwladwriaeth Sbaen, sydd yn edmygu’r sefyllfa ieithyddol yn Ffrainc, ac sydd yn ceisio o dipyn i beth gael gwared o ieithoedd cynhenid eraill y wladwriaeth. (Gwaharddiadau cyson ar ddefnydd y Gatalaneg mewn rhai cyd-destunau - â chyrff gwladwriaethol, er enghraifft).

…..

2/ Diffyg gweithredu Llywodraeth Ranbarthol Catalonia. Er ei bod yn nwylo pleidiau Catalanaidd ers 1980 (ar wahân i 2003-2010, pan fu clymblaid o blaid Gatalanaidd a ddwy is-blaid Sbaenaidd), nid yw wedi llunio polisi iaith synhwyrol erioed; mae heb weithredu deddfau ieithyddol sydd yn bodoli yn ystatud y Llywodraeth Ranbarthol (y gyntaf yn 1979, yr ail yn 2006), neu eu gweithredu yn rhannol ac yn aneffeithiol. Hynny yw, esgeulustod cywilyddus y Llywodraeth Ranbarthol.

…..

3/ Dwyieithrwydd cyffredinol. Mae’n orfodol, yn ôl deddfau Sbaen, i bob Catalaniad fod yn hyddysg yn yr iaith Gastileg (‘Sbaeneg’). Nid oes yr un angen i’r di-Gatalaneg yng Nghatalonia ddysgu Catalaneg. Teimlad cynyddol ymhlith y Cataloniaid bod iaith ddefnyddiol - y Gastileg ('Sbaeneg') a iaith ddi-bwys (eu hiaith eu hun).

….

4/ Mewnlifiad enfawr di-baid ers rhyw 1960, a chanran y Catalaniaid yn mysg trigolion Gwlad Catalonia wedi gostwng o ryw 90% i ryw 30% - 40% yn 2024. Heb bolisi iaith weithredol nid oes modd ‘Catalaneiddio’ yr holl estroniaid sydd wedi dod i fyw i Gatalonia.

…..

A gwaeth fyth - yn ôl arolwg ym mis Rhagfyr 2023 mae cyfran y bobl ifanc sy’n siarad Catalaneg yn rheolaidd (“dim ond Catalaneg” neu “fwy o Gatalaneg nag o Gastileg (Sbaeneg)”) wedi gollwng o 43.1% yn 2007 i 25.1% yn 2022. (Yn rhannol am fod canran y Catalaniaid o’r boblogaeth yn llai; ond hefyd am fod llawer o feibion a merched teuluoedd Catalaneg eu hiaith yn cefnu ar yr iaith).

.....

Ac mae astudiaeth arall o’r flwyddyn 2021 o drigolion Barcelona rhwng 18 a 34 oed yn dangos bod iddynt well crap ar y Saesneg nag sydd ganddynt ar iaith Catalonia!

.....

At hyn, mae’r sefyllfa ieithyddol yng Ngwlad Falensia a’r Ynysoedd Balearaidd, y ddwy wlad arall lle mae’r Gatalaneg yn iaith gynhenid, yn waeth fyth o’i chymharu â sefyllfa Catalonia (am resymau tebyg).

.....

Rhai yn gweld bod annibyniaeth i Gatalonia yn ateb i anhawsterau’r iaith, ond ers 2017 y mae cefnogaeth i annibyniaeth wedi gostwng yn sylweddol (unwaith eto, yn rhannol am fod y Cataloniaid yn fwy a mwy yn lleiafrif yn eu gwlad ei hun); a heb yr iaith ni fydd y teimlad o fod yn genedl ar wahân I Sbaen, ac felly llai o gefnogaeth i ennill annibyniaeth I Gatalonia. Cylch cythreulig yn wir!

.....

ENGLISH TRANSLATION - THE CATALAN LANGUAGE EBBING AWAY

The front page of "El Punt - Avui" newspaper, one of Catalonia's national Catalan-language newspapers, this morning (31 January 2024):

.....

Emergència pel català. L'ús social del català baixa i se situa en el 36,1%, un descens que és és molt més accusat entre els joves. Els experts aposten per una major conscienciació linguistica i cuque no es canvïi automaticament al castella.

…..

Crisis for the Catalan language. The social use of Catalan drops to 36.1% [of the population], a drop that is much more serious among young people. Experts are committed to increasing 'linguistic awareness' [that is, stressing the importance of speaking Catalan] and to encourage people not to switch to speaking Castilian ('Spanish') unnecessarily.

….

Having lived here for many years, I can offer four reasons for this heartbreaking situation:

1/ The attitude of the Spanish State, which admires the linguistic situation in France, and which tries little by little to get rid of the other indigenous languages of the state. (Constant prohibitions on the use of Catalan in certain contexts - with state bodies, for example).

…..

2/ Lack of action by the Regional Government of Catalonia. Although it has been in the hands of Catalan parties since 1980 (apart from 2003-2010, when there was a coalition of a Catalan party and two Spanish sub-parties), it has never formulated a sensible language policy; linguistic laws that exist in the Regional Government statute (the first in 1979, the second in 2006) have not been implemented, or implemented partially and ineffectively. That is, the shameful negligence of the Regional Government.

…..

3/ General bilingualism. It is compulsory, according to Spanish law, for all Catalans to be proficient in the Castilian language ('Spanish'). There is no need for the non-Catalan speakers in Catalonia to learn Catalan. A growing feeling among the Catalans that there is a useful language - Castilian ('Spanish') and an unimportant language (their own language).

….

4/ A massive continuous influx of outsiders since around 1960, and the percentage of Catalans among the inhabitants of Catalonia has fallen from around 90% to around 30% - 40% in 2024. Without an active language policy it is not possible to 'Catalanise' all the foreigners who has come to live in Catalonia.

…..

And even worse - according to a survey in December 2023 the proportion of young people who speak Catalan regularly ("only Catalan" or "more Catalan than Castilian (Spanish)") has dropped from 43.1% in 2007 to 25.1% in 2022. (Partly because the percentage of Catalans in the population is smaller; but also because many sons and daughters of Catalan-speaking families abandon the language).

.....

And another study from the year 2021 of residents of Barcelona between the ages of 18 and 34 shows that they have a better grasp of English than they have of the Catalan language!

.....

Furthermore, the linguistic situation in Valencia and the Balearic Islands, the other two countries where Catalan is an indigenous language, is even worse when compared to the situation in Catalonia (for similar reasons).

.....

Some see that independence for Catalonia is a solution to the difficulties of the language, but since 2017 support for independence has decreased significantly (once again, partly because the Catalans are more and more a minority in their own country); and without the language there won't be the feeling of being a separate nation from Spain, and therefore less support for gaining independence for Catalonia. A vicious circle indeed!

......

BARNWYR SBAEN YN CARCHARU ANNIBYNIAETHWYR O GATALANIAID

Heb ysgrifennu ers dros flwyddyn a hanner. Felly dyma ddalen fach o lyfr nodiadau’r Bachan Main.

Dydd Llun y bedwerydd ar ddeg o fis Hydref

F9844

Am ryw naw o'r gloch cyhoeddwyd y dedfrydau i’r Catalaniaid sydd wedi bod yn y ddalfa ers dwy flynedd am fod yn rhan o’r mudiad dros annibyniaeth Catalonia ar Sbaen (er gwaetha’r rhesymau ‘swyddogol’, mae’r Catalaniaid yn gwybod taw yn y bôn hyn oedd eu bai). 

O flaen y panel o farnwyr bu deuddeg o wleidyddion Catalonia a phenaethiaid cymdeithasau gwerin gwlad (hynny yw, nad ydynt yn rhan o’r byd gwleidyddol).

Daw’r dedfrydau llym ar ôl achos fu’n llawn camweddau o du’r barnwyr, yr oll â chysylltiadau â thair plaid gwleidyddol goruchafiaethol Sbaenaidd (y Blaid Sosialaidd, Plaid y Bobl, a’r blaid Ffasgaidd Vox), ar gyhuddiadau na fyddai’n dal dw^r mewn llys barn gwerth yr enw.

Un o gamweithrediau’r Goruchel Lys fu rhoi gwahardd ar siarad Catalaneg, a rhybuddwyd y rhai fu’n sefyll eu prawf bod rhaid, yn ôl cyfraith Sbaen, siarad iaith swyddogol Sbaen. Ar y llaw arall bu pob cyfleuster i dystion o Slofenia, Awstria a’r Unol Daleithiau siarad yn eu hieithoedd hwythau â chyfieithiad olynol). 

Cafodd naw ohynynt eu dedfrydu am, yn bennaf oll, sedisiwn, sef anogaeth i wrthryfela yn erbyn llywodraeth y wladwriaeth, ac hefyd am gamwario arian y wladwriaeth. Dirwyon o 60,000 ewro fu’r dyfarniad i’r tri arall.

YR ALWAD I BROTESTIO

Yn sgîl cyhoeddiad y dyfarniadau, yn y fan, mae galwad trwy'r rhwydweithiau cymdeithasol i fynd i'r heol i brotestio.

Dyma gennyf yn awr adroddiad bach o ddigwyddiadau’r diwrnod o dan faner annibyniaeth Catalonia a’r Ddraig Goch.

F9845d

Yn y bore, am hanner awr wedi deg, bant â ni i Plaça de la República (Cylchfan y Werinlywodraeth) yn ardal Nou Barris (‘naw cymdogaeth’). Colofn o ryw drigain o brotestwyr yn cerdded o'r faestref hon i ganol Barcelona ar hyd y brif heolydd. Wrth i’r golofn orymdeithio am saith neu wyth cilomedr i’r dinas, dyma glywed rhai yn gweiddi eu cefnogaeth o falconi eu fflatiau; rhai yn gyrru heibio yn canu corn, neu godi bawd. Yn y rhan hon o’r ddinas, â chymaint o fewnfudwyr o Sbaen sydd yn elyniaethus i genedlaetholdeb Gatalanaidd a’r iaith Gatalaneg, mae’n od nad oes gwaeddiadau o blaid Sbaen (¡Viva España!) ac o blaid carcharu’r llywodraeth. 

YR HEDDLUOEDD

Wrth gerdded ar hyd yr heol heb ganiatâd swyddogol mae peth pryder am rwystr ffordd gan heddlu Sbaen neu’r lledfilwyr. Mae mil a hanner wedi eu hanfon i Gatalonia gan Lywodraeth Madrid yn ddiweddar i fod yn lluoedd wrth gefn, er bod Heddlu Catalonia yn datgan nad oes mo’u heisiau. Perh aflonyddwch hefyd am heddlu Catalonia hyd yn oed (y rhan fwyaf yn ninas Barcelona, yn ôl y sôn, yn Sbaenwyr rhonc, neu yn Gataloniaid gwrth-annibyniaeth). Yn y diwedd cawsom hebryngiad heddlu’r ddinas – unwaith eto, Sbaenwyr rhan amlaf neu Gatalaniaid gwrth-annibyniaeth, ond yn ddiweddar mae’n debyg bod Cyngor y Ddinas â rheolaeth gryfach arnynt ac mae llai o duedd ynddynt i weithredu yn ôl eu mympwy. (Rhaid cofio beth yw tasg yr heddluoedd a’r fyddin yn Sbaen – nid, fel y gellid disgwyl, gwasanaethu’r cyhoedd, ond bwrw ufudd-dod i mewn i’r boblogaeth. Heddlu Catalonia yn wahanol i raddau am ei fod wedi seilio ar heddluoedd y Deyrnas Unedig; y lleill yn dyddio o amser unbennaeth Franco, heb dim newid yn eu meddylfryd a’u  hystrwythur ar ôl marwolaeth yr unben Franco).

Mae’n galonogol i ni weld taw ymfudwyr o Sbaen a’i disgynyddion oedd pobl yr ymdaith rhan amlaf, a’r rhain o blaid Gwerinlywodraeth annibynnol ar Sbaen.

Mae'r ymdeithiau o sawl rhan o'r ddinas yn cydlifo yn Sgwâr Catalonia.  Myfyrwyr prifysgol yw'r rhan fwyaf.

Yma yn y sgwâr mae’n bryd cymryd y polyn telesgopaidd allan o’r rycsac. Mawr arno baner annibyniaeth Catalonia, ac o dano y Ddraig Goch.

F9850

RHAI HANESION BACH

A dyma gwrdd â phobl sydd yn adnabod y faner, ac yn dod drosodd i siarad â ni. Yn gyntaf oll, pâr briod â’u merch ryw bymtheg oed. O’r Alban y mae’r gw^r, a Chatalanes yw’r wraig, ond ar daith yng Nghatalonia. Yng Nghaeredin y maent yn byw, a gresynu iddynt ddod heb faner yr Alban.

Ar ôl hanner awr, rhywrai â sypyn o phlacardiau papur - "Tsunami Democràtic. Tothom a l’Aeroport.” Tsunami Democràtic yw’r enw ar ffurf o brotestio ar sail y giwed gyflym (neu yn Saesneg, ‘flash mob’). Rhag ofn i heddlu Sbaen neu ledfilwyr  Sbaen (Guardia Civil) gael gwybod am gynlluniau’r protestwyr, ni chyhoeddir lle’r brotest tan y funud olaf. Ac heddiw meddiannu’r maes awyr biau hi.

F9849

Wrth gerdded tua gorsaf y metro, dyma ryw fachan tua 25 oed yn dod atom a dweud (yn Saesneg ac yn Gatalaneg) taw Cymro yw. Un o ardal Parc Romilly, yn y Barri. Ar yr un foment dyn tua 70 oed yn dod atom i dweud ei fod yn f’adnabod, taw rhedwr yr wyf. A gwir yw’r gair. Wedi rhedeg ers blynyddoedd maith yma yng Nghatalonia. “Domingo Catalan w i” medd yntau (yn Gatalaneg). Wrth gwrs! Bu siop esgidiau rhedeg ganddo yn La Bordeta yn Barcelona am flynyddoedd, a dyna oedd y lle i gofrestru am ras, nes i’r Rhyngrwyd ymddangos, a chofrestru am ras yn hawdd i’w wneud heb fynd o’r ty. At hyn, bu llawer o’i hen gwsmeriaid yn dechrau prynu eu hesgdiau arlein, a’r busnes yn dechrau mynd ar ei oriwaered, a bu rhaid iddo gau’r siop. Ond ar ben hynny, rhedwr lled enwog yng Nghatalonia a thu hwnt fu, wedi ennill sawl ras farathon, a llu o rasau eraill o wahanol bellterau.

“Yng Nghymru enillais i ras farathon!” meddai. Ond heb gofio yn union ym mha flwyddyn (“rywbryd yn yr wyth-degau”), ac enw’r dref lle y cynhaliwyd (“Tref lled fach oedd, ond am yr enw…”)

Sawl un o’r protestwyr yn gweld y Ddraig Goch, rhai yn gofyn o ba wlad y daw, eraill yn ebychu yn Gatalaneg “Gal·les” neu yn Saesneg “Wales!”, a rhai am dynnu ffoto.

I’R MAES AWYR

F9848

Mae’r metro tua’r maes awyr dan ei sang, a chymaint yw’r dorf fel y mae pentwr o bobl tu ol ac o o flaen llidiart allanfa’r orsaf, a phawb yn ei unfan am funudau maith..

Wrth fynd i maes i’r awyr agored, gweld llawer yn dod i mewn i’r orsedd a’r glaw yn diferu o’u dillad, ac eraill yn plygu eu hymbrelau. Yma mae’n bwrw glaw. Newid mawr - bu’r bore a’r prynhawn cynnar yn heulog braf.

Mae miloedd o brotestwyr wedi meddiannu adeilad y maes awyr, a dros gant o wasanaethau awyr wedi eu canslo. Ond nid oes ball ar y llif o brotestwyr yn cerdded tua Therfynfa Un. Ac hefyd, wrth eu hochr, cannoedd o deithwyr sydd yn gorfod cerdded o Derfynfa Dau gan nad oes na thrên metro na bws rhwng y ddwy derfynfa o achos y protestiadau.

F9846

Rhywun wedi ysgrifennu yn Saesneg â phaent érosol ar ffenestr yr orsaf – “Mae’n flin gennym eich bod wedi colli’r awyren, ond yma rŷn ninnau wedi colli ein democratiaeth..”

Hofrenydd corff y lledfilwyr yn hedfan uwch ein pennau gydol yr ysbaid.

F9847

Ar y ffordd yn ôl at y orsaf fetro rhyw fachan yn dod ataf ac yn gofyn, “Wyt ti’n siarad Cymraeg?” “Wel, ydw…· A gweld ar unwaith taw R. yw, erbyn hyn yn ddarlithwr yn y brifysgol, ond yn gyn-fyfyriwr yn y dosbarth Cymraeg fu gennym yma. Heb ei weld ers blynyddoedd maith. “Gwelais i’r Ddraig Goch, ac wedi dod i weld pwy oedd yn ei chario.”

NÔL YN Y DDINAS

Mae gorymdaith arall yn Heol Laietana. Erbyn hyn mae wedi mynd yn nos. Cannoedd yn dal i fyny eu ffonau poced, a mae carped o oleuadau gwyn yn ymestyn am hanner milltir i lawr yr heol hyd at Carrer Jaume Primer / Heol Iago’r Cyntaf.

At y sgwâr (Plaça Jaume Primer) y mae’r gorymdaith yn mynd, lle y mae adeilad Llywodraeth Catalonia.

Mae’n mynd heibio i brif orsaf Heddlu Sbaen ym Marselona, lle y bu’r heddlu hwn yn arteithio y rhai wedi eu dwyn i’r ddalfa yn ystod yr unbennaeth. Mae’r heddlu sydd yno heddiw, y rhan fwyaf ohonynt wedi dod o Sbaen, yr un mor elyniaethus at y Catalaniad a’u haith.

http://catalunyaplural.cat/ca/la-comissaria-de-via-laietana-simbol-de-la-tortura-i-del-silenci-de-la-memoria/

Y dorf yn gwaeddu ‘Fora les forces d’ocupació!’ (“i maes à lluoedd y goresgynwyr”), a chanu:

No volem ser una regió  d’Espanya.
No volem ser un país ocupat.
Volem volem volem la independència.
Volem volem volem els Països Catalans.”

Dŷn ni ddim yn mo’yn bod yn rhanbarth Sbaen
Dŷn ni ddim yn mo’yn bod yn wlad dan oresgyniad
Rŷn ni’n mo’yn annibyniaeth
Rŷn ni’n mo’yn y Gwledydd Catalaneg

(= gwladwriaeth wedi ei seilio a’r tair bro Catalaneg eu hiaith – Ynysoedd Balearaidd (Mallorca, Menorca, Eivissa, Formentera), Gwlad Falensia, a Thywysogaeth Catalonia).

Siant arall yw “Aquest edifici serà una biblioteca” (Llyfrgell fydd yr adeilad hwn) (hyyny yw, ar ôl annibyniaeth, a Heddlu Sbaen wedi eu anfon yn ôl i’w wlad ei hun, bydd defnydd newydd i’w gorsaf heddlu).

Wrth fynd o flaen gorsaf yr heddlu dyma glywed galw f’enw. A dyma L., cyn fyfyfriwr arall o’r hen ddosbarth Cymraeg flynyddaoedd maith yn ôl, ac un arall yr wyf heb ei weld ers blynyddoedd. Yn Gatalaneg y mae’n siarad, ond ar y foment honno dyma’r heddlu o flaen eu pencadlys yn dechrau saethu i’r awyr a’r dorf yn eu gwân hi chwap i gyfeiriad Palau de la Música / Y Llys Cerddoriaeth

AR ÔL YMLWYBRO TUAG ADREF

Awydd gwybod arnaf lle yn union y bu ras fárathon Domingo. Yng Nghaer-dydd? Abertawe? Bangor? Dyma’r rhyngrwyd yn dod i’r adwy. Cael hyd i restr o rasys Marathon yn 1986 (Marathon List for 1986) a dyna fe – ar y deunawfed o fis Mai, ym Mhencampwriaethau Cymru, ras farathon ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Enillodd Domingo Catalan y ras ag amser o 2:22:08  (dwy awr, dau funud ar hugain, ac wyth eiliad). 

Gweld ar deledu Catalonia bod yr heddluoedd wedi gwneud cyrchau ffyrnig yn y maes awyr ac o flaen gorsaf yr heddlu yn Via Laietana.

Y llywodraeth Sosialaidd ym Madrid yn cyhoeddi fod ‘problem Catalonia’ ar ben, y troseddwyr i gyd y tu ôl i’r barrau, ac chyfnod newydd ar wawrio yng Nghatalonia.

(Serch hynny, fe fydd ugeiniau – hyd yn oed cannoedd – o achosion llys dros y misoedd nesaf lle bydd y barnwyr o Sbaenwyr yn gosod cosb drom ar bobl o bob cefndir am hyrwyddo annibyniaeth i Gatalonia.)

Gweinidog Cartref Sbaen yn datgan bod yr heddlu a’r gwasanaetrh cudd-ymchwil yn mynd ati i gael hyd i gyfarwyddwr y Tsunami Democràtic a dod ag ef / hi o flaen ei well / ei gwell.

ETHOLIAD CATALONIA 21 RHAGFYR 2017

ETHOLIADAU ANGHYFREITHLON

Cynhelir etholiadau anghyfreithlon yng Nghatalonia heddiw. Ni fu hawl gan lywodraeth gwladwriaeth Sbaen, yn ôl ei chyfansoddiad ei hun, hwnnw y maent yn mynnu eu bod yn ei amddiffyn, i ddiddymu Llywodraeth Catalonia, nac i ddiswyddo’r arlywydd a’i lywodraeth, nac i orfodi etholiad ar Gatalonia.

Ond dyna. Tân ar ei chroen fu’r ffaith bod llywodraeth o blaid annibyniaeth mewn grym yng Nghatalonia, er ei bod wedi ei hethol yn gwbl ddemocrataidd, a honno'n symud ymlaen at sefydlu gwerinlywodraeth yn unochrog. Buont yn ei wneud felly am fod llywodraeth Madrid wedi gwrthod deunaw (!) cais ffurfiol dros y pum mlynedd diwethaf i gael trafodaethau i gynnal refferendwm fel y gwnaed yn Quebec ac yn yr Alban.

CYFUNDREFN GYFREITHIOL LYGREDIG

Diolch i absenoldeb gwahaniad galluoedd, a’r farnwriaeth yn llawlaw a’r llywodraeth – y Partido Popular mewn grym a’r barnwyr yn y lefelau uchaf (ac i raddau mawr trwy’r sustem i gyd) yn aelodau neu yn gefnogwyr y blaid honno, mater hawdd fu rhoi pen ar lywodraeth Catalonia, a chyhuddo’r gweinidogion ac eraill o rai neu’r cyfan o’r troseddau hyn - terfysg (rebellión yn iaith Castîl), anogaeth i frad (sedición), anufudd-dod (desobediencia), a chamwario arian cyhoeddus (desvío de fondos públicos), .

YN Y DDALFA

Mae dau arweinydd dwy gyfundrefn er lles cymdeithas yn y ddalfa yn Madrid yn Sbaen: Jordi Cuixart i Navarro (ganwyd Santa Perpètua de Mogoda, 1975), Omnium Cultural; a Jordi Sànchez i Picanyol (ganwyd Barcelona, 1964), Assemblea Nacional de Catalunya); ac hefyd y mae dau weinidog - is-arlywydd Catalonia Oriol Junqueras i Vies (ganwyd Barcelona, 1969), a’r Ysgrifennydd Cartref, Joaquim Forn i Chiariello (ganwyd Barcelona, 1964).

(delwedd 3036)

Ac y mae pump yn alltudion yng Ngwlad Belg – tri gw^r a dwy fenyw - Arlywydd Catalonia Carles Puigdemont i Casamajó (ganwyd Sant Miquel d'Amer, 1962), yr Ysgrifennydd Diwylliant Lluís Puig i Gordi (ganwyd Terrassa, 18 d'octubre de 1959), yr Ysgrifennydd Iechyd Antoni Comín i Oliveres (ganwyd Barcelona, 1971), yr Ysgrifennydd Amaeth Meritxell Serret i Aleu (ganwyd Vallfogona de Balaguer, 1975)), a’r Ysgrifennydd Addysg Clara Ponsatí i Obiols (60 oed ganwyd Barcelona, 1957 – bu yn gyfarwyddwr ar Ysgol Economeg a Chyllid ym Mhrifysgol St Andrews (Saunt Aundraes / Cill Rìmhinn) yn yr Alban o Ionawr 2016 nes ymuno â’r llywodraeth ym mis Gorffennaf 2017).

Mae llawer o’r carcharorion a’r cyn-garcharorion (mae rhai wedi eu rhyddháu yn ddiweddar o’r ddalfa ar fechnïaeth) yn ymgeiswyr yn yr etholiad.

Mae Oriol Junqueras a Jordi Sànchez wedi eu cosbi yr wythnos hyn o dan reolau'r carchar am anfon neges at y pleidleiswyr heb ganiatâd awdurdodau’r carchar hwnnw yn Madrid (am y rheswm syml na fuasent wedi cael caniatàd ganddynt!)

YMYRRYD I NEWID TREFN

Mae llywodraeth Madrid yn gobeithio, trwy alw etholiad, y bydd pleidiau Sbaenaidd yn ennill mwyafrif – y PP ('Plaid y Bobl', adain-dde); Ciudadanos (‘dinesyddion’, adain-dde), y Sosialwyr (canolbleidiol, ond o dan fys bawd y PP), a’r glymblaid Catalunya en Comú (Catalonia Gydradd) – wedi eu ffurfio o’r blaid Podemos, o’r cyn-Gomiwnyddion ac o’r Gwyrddion. Mae’r pleidiau hyn yn erbyn annibyniaeth i Gatalonia ac o blaid cyfundrefn freniniaethol.

Yn y wasg Gatalaneg ei hiaith cyfeirir atynt fel ‘Bloc 155’ (Cent Cinquanta-Cinc), am eu bod o blaid diddymu llywodraeth Catalonia o dan Erthygl Cant Pum-deg Pump yn Ngyfansoddiad Gwladwriaeth Sbaen.

Ar y llaw arall ceir el Bloc de la República, y tair plaid sydd o blaid Gwerinlywodraeth i Gatalonia – Junts per Catalunya (Unedig dros Gatalonia), Esquerra Republicana de Catalunya (Chwith Werinlywodraethol Catalonia), a La CUP  (Candidatura d’Unitat Popular) – Ymgeisyddiaeth er Undod Gwerinol.

CHWARAE ANNHEG

A sut bydd Madrid yn ennill yr etholiadau hyn? Trwy chwarae brwnt, mae’r annibyniaethwyr yn amau. Mae digon o chwarae brwnt wedi bod yn barod – cyfyngiadau ar y radio a theledu cyhoeddus yng Nghatalonia, propaganda cyson o blaid y pleidiau Bloc 155 ar y cyfryngau torfol preifat a chyhoeddus o Fadrid... ond y tro salaf yw eu hamcan o wneud yr etholiad yn frwydr ethnig.

Mae cynllun gan Sbaen, yn enwedig ers buddugoliaeth Franco yn 1939, i gael gwared o hunaniaeth y Catalaniaid trwy roi pob rhwystr i ddefnydd yr iaith Gatalaneg yn gyhoeddus, a thrwy hybu mewnlifo o Sbaen. O dan yr amodau hyn y mae wedi bod yn anodd cymathu’r newydd-ddyfodiaid, a llawer o’r mewnfudwyr yn elyniaethus i bopeth sydd a wnelo â iaith a diwylliant Catalonia, hyd yn oed ar ôl hanner canrif yn y wlad hon.

Gellir dweud bod y Bloc 155, yn fras, yn fewnfudwyr o Sbaen neu eu disgynyddion, a’r rhai dros annibyniaeth yn Gatalaniaid 'cynhenid' (bydd rhaid ysgrifennu llith arall i esbonio hyn, am fod pobl gymysgryw ydynt erbyn heddiw, ond yn bendant o gynnal eu hiaith a'u diwylliant). 

Yn fwy neu lai, am nad peth du a gwyn yw hi o bell ffordd, ond dyna’r tueddiad, ysywaeth.

ACHUB SBAEN

Mae pleidiau y 155 wedi apelio at y 'mewnfudwyr' i ‘achub Sbaen’ neu ‘warantu undod Sbaen’.

Isod gwelir braslun o’r sefyllfa y mae’r Bloc 155 yn gobeithio manteisio arni. 

Er taw o'r flwyddyn 2005 y mae’r ffigyrau hyn (o wikipedia), a degawd a mwy wedi mynd heibio, ceir gweld ar ba sail y mae'r Bloc hwnnw yn hyrwyddo ei ystrategaeth.

Yn 2005 poblogaeth Catalonia oedd rhyw 7,000,000 (efallai 7,500,000 erbyn hyn). O’r rheiny, ganwyd 64% (rhyw 4,5000,000) yng Nghatalonia, a’r gweddill tu allan.

At y bobl hyn yn bennaf y mae arweinwyr pleidiau'r 155 yn apelio – ac yn bennaf oll at y bobl o Andalucía (16.2% o bobl Catalonia wedi eu geni yno);

(delwedd 3033)

at fewnfudwyr o Extramadura (3.3% o bobl Catalonia wedi eu geni yn y rhanbarth hwnnw)

(delwedd 3034)

at fewnfudwyr o’r hen Gastîl (6.85% o bobl Catalonia wedi eu geni yn hen gnewyllyn Sbaen);

(delwedd 3034)

a rhyw 6% o drigolion Catalonia yn dod o ranbarthau eraill o Sbaen.

All pleidiau Erthygl 155 berswadio digon i bleidleisio iddynt fel na fydd clymblaid dros annibynieth mewn grym ar ôl etholiad heddiw?

Mae'r pleidleisiau pro-Sbaen yn gobeithio y bydd canran uchel o’r bobl (wyth deg y cant) ar y rhestr etholwyr yn bwrw pleidlais.

Eu theori nhw yw bod pawb sy ddim yn pleidleisio fel arfer yn erbyn y syniad o Gatalonia annibynnol.

BETH A DDYWED Y POLIAU PINIWN?

Er fy mod wedi sôn am ddau floc, a bod yn fanylach y mae tri opsiwn ar gael, os gwelir Catalunya En Comú fel trydedd elfen.

Bydd y tair plaid dros annibyniaeth yn cael rhyw bedwar-deg chwech y cant o’r pleidleisiau yn ôl y polau piniwn yr wythnos diwethaf.

Bydd y pleidiau dros aros yn Sbaen yn cael yr un ganran os bydd y niferoedd o bleidleiswyr yn uchel.

Fel yr ym wedi crybwyll, rhai sy wedi eu geni yn Sbaen, neu ei disgynyddion, yw’r rhan fwyaf o’r boblogaeth sydd yn erbyn annibyniaeth, ond dyw llawer o’r rheiny ddim yn cymryd rhan mewn etholidadau i Lywodraeth Catalonia yn arferol am fod rhan o’r etholwyr hyn yn teimlo nad Senedd go iawn yw Senedd Catalonia, ac y maent yn well ganddynt fwrw eu pleidlais yn etholiadau gwladwriaethol i Senedd y llywodraeth ym Madrid.

Ond gan fod Llywodraeth Sbaen yn mynnu mai etholiad i achub Sbaen fel cenedl yw hwn, bydd llawer mwy yn mynd i’r gorsafoedd pleidleisio y tro hwn.

Yn ôl y polau, caiff Catalunya en Comú rhyw wyth y cant o’r bleidlais a hwy fydd yn dal cydbwysedd grym.

Ond mae elfen arall wedyn i gymhlethu’r cwbl. Plaid wrth-annibyniaeth yw Catalunya en Comú. Serch hynny, mae llawer o’i chefnogwyr (efallai mwy na hanner) o blaid torri oddi wrth Sbaen, yn ôl ambell bôl piniwn.

Mae'r bobl sydd am sefydlu gwerinlywodraeth yn benderfynnol iawn o fwrw eu pleidlas heddiw (dydd Iau) – maent yn tueddu i feddwl nad oes mwy o gefnogaeth i’w chael iddynt o blith y rhai nad ydynt yn fotio fel arfer ond y bydd yn ei wneud y tro hyn. Nid mater o 'achub Sbaen' yw'r etholiad fel y mae'r Sbaenwyr yn mynnu - 'achub Catalonia' yw hi mewn gwirionedd.

O weld maniffestos pleidiau'r 155, bydd yr iaith Gatalaneg yn cael ei herlid o'r ysgolion a'r prifysgolion, o'r weinyddiaeth, o'r byd msnachol...

Cawn weld heno os yw’r cerdyn ethnig yn dod â buddugoliaeth i Floc y 155...