HEWL Y PLWCA / PLUCCA LANE / CASTLE ROAD (1874) / CITY ROAD (1905)
Yn ôl Geiriadur y Brifysgol,
‘baw, llaid, llaca, clai’ yw ystyr plwca. Mae yno ddeg enghraifft o’r gair, yr
un gynharaf mewn cerdd gan Rhys Goch Eryri (fl. 1385 - 1448).
Mewn ôl-nodyn dywedir:
‘Digwydd yr enw yn Plas Plwca, Cered[igion]; Heol y Plwca oedd hen enw ‘City
Road’, Caerdydd.’
Ni wyddys tarddiad y gair. (Yn ôl GPC ‘?cf. S[aesneg] taf[odieithol] plucky ‘heavy, clogging,
adhesive’.)
Ni ddywedir o ble daeth y
wybodaeth hon, ond o chwilio ar y rhyngrwyd gwelir taw o Gyfrol 4 (1903) o
waith Joseph Wright yw (‘The English Dialect Dictionary: Being the Complete
Vocabulary of All Dialect Words Still in Use, Or Known to Have Been in Use
During the Last Two Hundred Years’, tudalen 557).
Gwelodd Joseph Wright y gair
yn Macmillan’s Magazine, Medi 1889, tudalen 360, sydd hefyd i’w gael ar y
rhyngrwyd, mewn erthygl o’r enw ‘A REAL WORKING MAN’:
I may briefly state that there
are five kinds of broad-work — stone-picking, carlicking (i.e.
charlock-pulling), mangel-pulling, pea-picking, and gleaning — which is of
[tudalen 360] course its own reward. The other four kinds are paid for — at a very
low rate. Stone-picking the women reckon the hardest work of all; it begins
very early in the year, when the heavy land is “dreening wet”, and the clay so
"plucky" that the poor stone-pickers' boots soon become twice their
natural size and weight.
Ai gair brodorol yw plwca (er
gwaethaf ei nodweddion anghymraeg), neu fenthyciad o’r Saesneg yw?
A oes enwau eraill â’r gair
‘plwca’ ynddynt, neu enwau lleoedd tebyg yn Lloegr?
Dywedir
John Hobson Matthews yn y llyfr Cardiff Records (= Cofnodion Caerdydd), Cyfrol
5, 1905, fel hyn: (wedi ei gyfieithu o’r Saesneg)
PLWCA-HALOG
(y cae brwnt neu aflan) Cae ar ffin ogleddol bwrdeistref Caerdydd a’r Waun
Ddyfal, lle mae Heol y Castell a Heol y Crwys yn cwrdd â Heol Richmond a Heol
Albany bellach - ar gornel yr ail a'r drydedd. Yma bu’r hen le
dienyddio. Roedd cae arall o'r un enw yn yr Eglwysnewydd yn 1605.
PLWCA LANE,
neu Heol y Plwca oedd enw gwreiddiol Heol y Castell, a newidiwyd i’r olaf ym
1874. Mae'n golygu "yr heol sy’n arwain at y cae’. Ceir y cae hwn mewn gweithred
o’r flwyddyn 1811 ac fe’i disgrifiwyd fel "y cwbl o’r cae saith erw hwnnw
o’r enw Plwca, rhan o dir Cwrt y Rhath.”
(Testun
gwreiddiol): PLWCA-HALOG (the foul or
defiled pleck.) A field on the northern boundary of the borough of Cardiff and
the Little Heath, where now Castle and Crwys Roads meet Richmond and Albany
Roads—at the corner of the second and third. Here was the ancient place of
execution. There was another field of the same name at Whitchurch in 1605.
